Het oude landgoed Wadestein in Asperen, nu gemeentehuis van Lingewaal

In februari 2016 is Lantschap, samen met onze vaste partners Optifield en Bureau voor Bouwhistorie en Architectuurgeschiedenis, van start gegaan met de Cultuurhistorische Waardenkaart van de gemeente Lingewaal. Lingewaal ligt in het westen van de Tielerwaard met de stadjes Asperen en Heukelum en de dorpen Spijk, Vuren en Herwijnen. De cultuurhistorische waarden worden beschreven, gewaardeerd en in een database ondergebracht. De data worden verwerkt in GIS, waardoor verschillende thematische kaarten en beleidskaarten kunnen worden gemaakt. Hiermee sorteert de gemeente voor op het toekomstige Omgevingsplan conform de Omgevingswet, die naar verwachting in 2018 van kracht wordt.

De middeleeuwse Tiendweg bij het Fort aan de Nieuwe Steeg

Uncategorized

Opdrachtgever: Gemeente Harderwijk

Uitgevoerd door: Lantschap in samenwerking met Bureau voor Bouwhistorie en Architectuurgeschiedenis en Optifield

De middeleeuwse Vischpoort                                                    Veedrift naar de weidegronden

In 2015 is in opdracht van de Gemeente Harderwijk een cultuurhistorische waardenkaart gemaakt. De hele gemeente is geïnventariseerd en de cultuurhistorisch waardevolle elementen, ensembles en gebieden zijn beschreven, gewaardeerd en gedigitaliseerd. De kaart is te bekijken op de website van de gemeente.

Naast de historische binnenstad (beschermd stadsgezicht) met haar honderden monumenten bleek de gemeente tal van bijzondere cultuurhistorische verrassingen in petto te hebben. In tegenstelling tot de meeste andere delen van Nederland zijn er in de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw veel huizen en boerderijen gebouwd. De eendenhouderij en de verkoop van eendeneieren was in die tijd een belangrijke bron van verdiensten. Veel boerderijen zijn opgetrokken uit kalkzandsteen van de omstreeks 1920 opgerichte kalkzandsteenfabriek.

Vooroorlogse eendenschuur                                                       Traditionele boerderij uit de crisistijd

In het buitengebied vinden we duidelijke verschillen in het historische grondgebruik. De vroegere heidevelden, akkercomplexen, graslanden en gemeenschappelijke weilanden liggen in brede stroken evenwijdig aan elkaar en aan de kustlijn. De kenmerken van deze verschillende zones zijn bijzonder goed bewaard gebleven omdat hier geen ruilverkaveling heeft plaatsgevonden. De wegenstructuur van de uitgestrekte Hierdense enk is mooi bewaard gebleven. Verschillende middeleeuwse ontginningsblokken en vroegere gemeenschappelijke weiden zijn duidelijk te herkennen. De geschiedenis van bewoning, ontginning en bodemgebruik is in het huidige landschap goed afleesbaar. Bijzondere aspecten in het landschap zijn de buitenplaatsen Groot en Klein Essenburg en de resten van watermolens op de Hierdense Beek.

Buitenplaats Groot Essenburg                                                     Hierdense Beek ter plaatse van de Hessenmolen

Voor de Cultuurhistorische Waardenkaart van Harderwijk zijn meer dan 1000 elementen geïnventariseerd, beschreven, gewaardeerd en in de database ondergebracht. De elementen, ensembles en deelgebieden uit de database zijn gedigitaliseerd en in een GIS-bestand ondergebracht.  Er is een interactieve versie van de kaart gemaakt. Op de kaart kunnen objecten worden aangeklikt waardoor achtergrondinformatie zichtbaar wordt.

Daarnaast biedt het GIS-bestand de mogelijkheid koppelingen te maken met andere GIS-matige informatie, zoals Cyclorama, vogelvluchtfoto’s, kadasterkaart, bodemkaart, hoogtekaart, archeologische waardenkaart of de Ecologische Hoofdstructuur.

Belangrijke vormgever was architect P.H. van Lonkhuizen. Hij ontwierp onder meer arbeiderswoningen, woningen voor (onder)officieren van de kazernes, en de befaamde landarbeiderswoningen met rieten daken in het eerste uitbreidingswijkje Het Nachthok.

Publicatie

Adriaan Haartsen , Ben Olde Meierink & Rutger de Groot, 2015. Cultuurhistorische Waardenkaart van Harderwijk. Deel 1: geschiedenis. Deel 2: kenmerken en waardering. Lantschapsstudies 138.

Uncategorized

hjfjhghjghg

Uncategorized

Opdrachtgever: Waterschap Aa en Maas

Uitgevoerd door: Lantschap

Toelichting

In opdracht van Waterschap Aa en Maas is onderzoek uitgevoerd naar de  bijzondere situatie van Peelkanaal Oploo, in de gemeente Sint Anthonis. Het Peel- of Defensiekanaal is hier onderbroken bij een vroegere boerderij (de ‘boerderij van De Groot’) en het water wordt door duikers naar het noorden gevoerd. Dergelijke duikers zijn verder alleen aangelegd op plekken waar het kanaal doorgaande wegen passeert, nooit midden in het land. Waarom had men het kanaal hier onderbroken en bewust een zwakke plek in de verdedigingslinie gecreëerd? Om de cultuurhistorische betekenis van deze plek te achterhalen was een spannende zoektocht in de archieven nodig.

Peelkanaal Oploo

In de jaren 1936-1940 werd de Peel-Raamstelling aangelegd als verdediging tegen een mogelijke Duitse aanval. Er werd een verdedigingslinie aangelegd tussen Grave en de Belgische grens bij Budel-Dorplein. In 1937 kwam het zuidelijke deel van de linie gereed, van de Belgische grens tot De Rips. Hier is gebruik gemaakt van bestaande kanalen: de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne. In dat jaar werd ook een verkenning uitgevoerd voor de aanleg van het noordelijke deel. Dit deel van de linie bestaat uit een veertig kilometer lange tankgracht, die in de volksmond het Defensiekanaal ging heten(in 1963 is de naam officieel veranderd in Peelkanaal). In het noordelijke deel was de aanleg van de linie lastig omdat vrijwel alle grond al was ontgonnen en er tal van nieuwe boerderijen waren gebouwd. Omdat het Defensiekanaal ook een afwateringsfunctie kreeg moest men terdege rekening houden met het reliëf. In 1939 en 1940 kwam dit noordelijke deel gereed.

Kadastertekening van de situatie bij Deurneseweg 28 in Oploo. Het kanaal is onderbroken en het water stroomt door twee duikers. Aan weerskanten van de boerderij liggen korte zijtakken van het kanaal, met een verdedigingswal.

Toen het kanaal werd gegraven was de boerderij van Piet de Groot en Hendrika Peters net een jaar geleden gebouwd. Aankoop en sloop door het Ministerie van Oorlog is nooit overwogen, in de tekeningen van het kanaal is aangegeven ‘duiker (onderbreking bij boerderij ‘De Groot’)’. De terreingesteldheid was de reden waarom het kanaal zo dicht langs de boerderij van De Groot werd aangelegd. Logischer zou zijn geweest het kanaal iets oostelijker te leggen, waardoor het niet onderbroken had hoeven worden. Dit was echter niet mogelijk omdat het land naar het oosten toe afloopt: het kanaal zou dan te laag liggen, zoals blijkt uit een brief van de Heidemaatschappij uit 1939. Daarom is voor een tracé gekozen parallel aan de zandweg naar de boerderij en zijn duikers achter de boerderij aangelegd.

De oplossing met de duikers en de onderbreking bij de boerderij betekende dat er een zwakke plek in de linie ontstond. De vijand zou bij de boerderij immers ongehinderd het Defensiekanaal kunnen passeren. Zo’n doorgang in een verdedigingslinie heet een acces. Dergelijke accessen kwamen ook voor op plaatsen waar het kanaal bestaande wegen kruiste: ook daar werden duikers aangelegd. Om op de accessen pantserwagens en tanks tegen te houden werden versperringen aangebracht met scheef geplaatste betonnen palen. Asperges werden deze in de volksmond genoemd. De tekening van deze versperringen is gemaakt door ingenieursbureau Dwars, Heederik en Verheij in 1939 en heeft de titel ‘Gewapend betondetails palenhindernis tegen pantserwagens op duikers’. De ‘asperges’ werden verankerd in een betonnen fundament.

Het onderzoek heeft geen duidelijkheid verschaft over óf er daadwerkelijk een tankversperring is aangelegd bij de boerderij en, als dat het geval was, over de precieze plaats van de versperring. Als de versperring inderdaad is aangelegd zijn er wellicht nog resten van de fundering in de bodem aanwezig. De beide korte zijtakken van het kanaal maken het aannemelijk dat de versperring aan de westkant van de boerderij lag.

Waterschap Aa en Maas wil de doorstroming in het Peelkanaal verbeteren en is thans met aannemers aan het onderzoeken hoe dit kan worden uitgevoerd zonder de cultuurhistorische betekenis van deze bijzondere plek aan te tasten.

Publicatie

Adriaan Haartsen, 2014. Cultuurhistorische en landschappelijke analyse van het Peelkanaal bij Deurneseweg 28 in Oploo. Lantschapsstudies 135.

recente projecten

Cultuurhistorie en de Wro

Sinds de Wet ruimtelijke ordening (Wro) en het Besluit ruimtelijke ordening (Bro) op 1 januari 2012 in werking zijn getreden, moet cultuurhistorie nadrukkelijk afgewogen worden in structuurvisies en bestemmingsplannen. In het Bro is de opdracht aan overheden verwoord om ‘rekening te houden met aanwezige cultuurhistorische waarden en in de grond aanwezige of te verwachten monumenten’. Niet in alle gemeenten zijn deze cultuurhistorische waarden volledig geïnventariseerd.

Bureau Lantschap en onze collega’s van BBA (Bureau voor Bouwhistorie en Architectuurgeschiedenis) hebben veel ervaring met het inventariseren en waarderen van historisch-geografische en bouwhistorische aspecten van zowel stedelijke als landelijke gebieden. Verschillende projecten zijn de afgelopen jaren uitgevoerd ten behoeve van gemeentelijke bestemmingsplannen.

Klik voor meer informatie op de PDF: Cultuurhistorie in bestemmingsplannen

Wij zijn graag bereid u te adviseren over het behoud en de verdere ontwikkeling van de landschappelijke en cultuurhistorische waarden in uw gemeente. Voor een vrijblijvend gesprek kunt u ons bellen, e-mailen of gebruik maken van het contactformulier.

info@lantschap.nl
Tel: 0418 – 59 4141

actuele informatie bureau lantschap