Peelkanaal Oploo
Opdrachtgever: Waterschap Aa en Maas
Uitgevoerd door: Lantschap
Toelichting
In opdracht van Waterschap Aa en Maas is onderzoek uitgevoerd naar de bijzondere situatie van Peelkanaal Oploo, in de gemeente Sint Anthonis. Het Peel- of Defensiekanaal is hier onderbroken bij een vroegere boerderij (de ‘boerderij van De Groot’) en het water wordt door duikers naar het noorden gevoerd. Dergelijke duikers zijn verder alleen aangelegd op plekken waar het kanaal doorgaande wegen passeert, nooit midden in het land. Waarom had men het kanaal hier onderbroken en bewust een zwakke plek in de verdedigingslinie gecreëerd? Om de cultuurhistorische betekenis van deze plek te achterhalen was een spannende zoektocht in de archieven nodig.
Peelkanaal Oploo
In de jaren 1936-1940 werd de Peel-Raamstelling aangelegd als verdediging tegen een mogelijke Duitse aanval. Er werd een verdedigingslinie aangelegd tussen Grave en de Belgische grens bij Budel-Dorplein. In 1937 kwam het zuidelijke deel van de linie gereed, van de Belgische grens tot De Rips. Hier is gebruik gemaakt van bestaande kanalen: de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne. In dat jaar werd ook een verkenning uitgevoerd voor de aanleg van het noordelijke deel. Dit deel van de linie bestaat uit een veertig kilometer lange tankgracht, die in de volksmond het Defensiekanaal ging heten(in 1963 is de naam officieel veranderd in Peelkanaal). In het noordelijke deel was de aanleg van de linie lastig omdat vrijwel alle grond al was ontgonnen en er tal van nieuwe boerderijen waren gebouwd. Omdat het Defensiekanaal ook een afwateringsfunctie kreeg moest men terdege rekening houden met het reliëf. In 1939 en 1940 kwam dit noordelijke deel gereed.
Kadastertekening van de situatie bij Deurneseweg 28 in Oploo. Het kanaal is onderbroken en het water stroomt door twee duikers. Aan weerskanten van de boerderij liggen korte zijtakken van het kanaal, met een verdedigingswal.
Toen het kanaal werd gegraven was de boerderij van Piet de Groot en Hendrika Peters net een jaar geleden gebouwd. Aankoop en sloop door het Ministerie van Oorlog is nooit overwogen, in de tekeningen van het kanaal is aangegeven ‘duiker (onderbreking bij boerderij ‘De Groot’)’. De terreingesteldheid was de reden waarom het kanaal zo dicht langs de boerderij van De Groot werd aangelegd. Logischer zou zijn geweest het kanaal iets oostelijker te leggen, waardoor het niet onderbroken had hoeven worden. Dit was echter niet mogelijk omdat het land naar het oosten toe afloopt: het kanaal zou dan te laag liggen, zoals blijkt uit een brief van de Heidemaatschappij uit 1939. Daarom is voor een tracé gekozen parallel aan de zandweg naar de boerderij en zijn duikers achter de boerderij aangelegd.
De oplossing met de duikers en de onderbreking bij de boerderij betekende dat er een zwakke plek in de linie ontstond. De vijand zou bij de boerderij immers ongehinderd het Defensiekanaal kunnen passeren. Zo’n doorgang in een verdedigingslinie heet een acces. Dergelijke accessen kwamen ook voor op plaatsen waar het kanaal bestaande wegen kruiste: ook daar werden duikers aangelegd. Om op de accessen pantserwagens en tanks tegen te houden werden versperringen aangebracht met scheef geplaatste betonnen palen. Asperges werden deze in de volksmond genoemd. De tekening van deze versperringen is gemaakt door ingenieursbureau Dwars, Heederik en Verheij in 1939 en heeft de titel ‘Gewapend betondetails palenhindernis tegen pantserwagens op duikers’. De ‘asperges’ werden verankerd in een betonnen fundament.
Het onderzoek heeft geen duidelijkheid verschaft over óf er daadwerkelijk een tankversperring is aangelegd bij de boerderij en, als dat het geval was, over de precieze plaats van de versperring. Als de versperring inderdaad is aangelegd zijn er wellicht nog resten van de fundering in de bodem aanwezig. De beide korte zijtakken van het kanaal maken het aannemelijk dat de versperring aan de westkant van de boerderij lag.
Waterschap Aa en Maas wil de doorstroming in het Peelkanaal verbeteren en is thans met aannemers aan het onderzoeken hoe dit kan worden uitgevoerd zonder de cultuurhistorische betekenis van deze bijzondere plek aan te tasten.
Publicatie
Adriaan Haartsen, 2014. Cultuurhistorische en landschappelijke analyse van het Peelkanaal bij Deurneseweg 28 in Oploo. Lantschapsstudies 135.
