Opdrachtgever: Oranjewoud Uitgevoerd door: Lantschap

Toelichting: cultuurhistorisch onderzoek visvijvers Tongelreep

“10 km ten zuiden van Eindhoven ligt, begrensd door bouwland, bos en heide, het visvijvergebied van Valkenswaard. Hoewel gevormd door mensenhand maakt het grillig verloop van de vijverdammen, waarop berken, waterwilgen, lisdodden, riet en de verweerde vegetatie van gagel elk jaargetij met andere kleuren staan, deze viscultuur tot een prachtig natuurgebied. Hoe de weersomstandigheden ook zijn, steeds wordt men geboeid door een uiterst variabel panorama, waarboven het uitspansel zich welft en waarvan elk onderdeel het licht vangt in allerlei kleuren of in een felle weerspiegeling van lichtweerkaatsend water onder een wijde hemel”.

Het visvijvergebied van Valkenswaard

Mooier dan A.J.L. Looijen het in 1948 onder woorden bracht kan het bijzondere karakter van de visvijvercomplexen bij Valkenswaard niet worden beschreven. Looijen geeft ook de spannende relatie aan tussen de natuurwaarden en het feit dat we hier te maken hebben met een verschijnsel dat door mensenhand is gemaakt. De mens heeft bewust ingegrepen in het natuurlijke landschap en heeft daar waarden aan toegevoegd. Niet alleen natuurwaarden, maar ook cultuurhistorische waarden: specifieke elementen en structuren die een verhaal vertellen over het vroegere gebruik van het gebied. Want de viskwekerij wordt niet meer als zodanig gebruikt, op een klein gedeelte na. Het unieke complex bestaat uit grotere en kleinere vijvers, gescheiden door dijkjes. Tal van sluisjes, stuwen en aan- en afvoerkanaaltjes geven een beeld van het ingenieuze waterbeheer. Zelfs de veldovens waar slachtafval gekookt werd (als visvoer) zijn nog aanwezig.

Publicatie

Adriaan Haartsen, 2003. Cultuurhistorisch onderzoek naar de visvijvers in het dal van de Tongelreep (Noord-Brabant). Lantschapsstudies 43

Het onderzoeksgebied op de topografische kaart (de zogeheten Bonne-kaart) uit 1922. Ten westen van de Tongelreep liggen de oudste visvijvers van de gebroeders Van Best. Ten noorden van deze vijvers zijn de dijkjes al aangegeven van een viertal nieuwe vijvers die in 1921 in gebruik werden genomen. Aan de oostkant van de Tongelreep liggen de visvijvers die door Baron van Tuyll van Serooskerken zijn aangelegd: het natuurlijke Greveschutven en verschillende kunstmatige vijvers. Totale omvang van de vijvers was in 1920 75 ha. Ten zuidoosten van Zeelberg is een ‘schutlaken’ in de Tongelreep aangegeven. Dit is een stuw, aangelegd voor de verdeling van water over de westelijke aanvoersloot (Witsloot), de oostelijke aanvoersloot (Bronzesloot) en de Tongelreep zelf.