Opdrachtgever: Gemeente Apeldoorn Uitgevoerd door: Lantschap, VISTA landscape and urban design & Bureau voor Bouwhistorie en Architectuurgeschiedenis

Toelichting cultuurhistorische analyse Wenum en Wiesel, gemeente Apeldoorn

In opdracht van de Gemeente Apeldoorn is een cultuurhistorische analyse opgesteld van het bestemmingsplangebied Wenum-Wiesel, ten noordwesten van de stad Apeldoorn. Het onderzoek behelsde het inventariseren en waarderen van de cultuurhistorisch waardevolle elementen, structuren en ensembles en het doen van aanbevelingen voor behoud en ontwikkeling.

Diverse vondsten van prehistorische gebruiksvoorwerpen laten zien dat de omgeving van Apeldoorn al vroeg door mensen is bezocht en bewoond. In de jaren 1958-1960 zijn in de omgeving van het plangebied gebruiksvoorwerpen gevonden van mensen van de Tjongercultuur, die hier aan het eind van de laatste ijstijd (ca 11.000 jaar geleden) hebben verbleven, en uit de middensteentijd (10.000-5000 jaar geleden). De grafheuvels op het Loo en bij Wiesel stammen uit de jonge steentijd en de bronstijd. Bij Wiesel en aan de noordkant van Apeldoorn zijn nederzettingssporen en gebruiksvoorwerpen uit de jonge steentijd en de ijzertijd gevonden. Mogelijk bevat de bodem van het gebied nog meer sporen van vroege bewoning. De dikke esdekken van de oude bouwlanden van Wenum, Het Loo en Wiesel bieden de grootste kans om relatief onaangetaste vindplaatsen aan te treffen.

De wijer van de Wenumse Watermolen. Via het sluisje loopt een deel van het water naar de Papegaaibeek

In de middeleeuwen ontstond geleidelijk het landschap van essen, groenlanden en heidevelden. Op enige afstand van de beken bouwde men de boerderijen en werden de akkers aangelegd. De akkers lagen in grotere complexen bijeen, zoals op de Wieselsche Enk en de Wenumsche Enk. De lagere gronden langs de beken en enkele broekbossen werden omgezet in weide en hooiland. Het eiken-berkenbos op de hogere gronden degradeerde en veranderde in uitgestrekte heidevelden met hier en daar zandverstuivingen.

Kasteel het Oude Loo	Stuifwal De Zandhegge bij de Wieselsche Enk	Zandlichaam viaduct Wieselse Kampweg
Spoorbrug over de Wenumse Beek van de spoorlijn Apeldoorn-Vaassen (thans fietspad)	Cascade van de Rotterdamse Kopermolen, Wenum	Apeldoorns Kanaal
De Grift		Villa De Ploeg

Na 1500 vond een sterke industriële ontwikkeling plaats op de Veluwe. In het plangebied zijn maar liefst negen watermolens gebouwd. Beken zijn stroomopwaarts verlengd en sprengkoppen werden gegraven om meer grondwater aan te tappen om de molens langer te laten draaien. In het midden van de negentiende eeuw ondervonden de papier- en kopermolens veel concurrentie van fabrieken die met stoommachines werden aangedreven. De bedrijvigheid veranderde daardoor van karakter, onder meer door de stichting van wasserijen.

Een belangrijke ontwikkeling in het plangebied was de aanleg van landgoederen en buitenplaatsen. Bij het vijftiende-eeuwse kasteel het Oude Loo werd omstreeks 1685 de nieuwe buitenplaats Het Loo aangelegd, het huidige Koninklijk Paleis.

In de achttiende eeuw is het landgoed de Rotterdamse Kopermolen gesticht. In het begin van de twintigste eeuw kwamen enkele kleinere landgoederen tot stand bij Wiesel en Wenum.In de negentiende eeuw nam de bebossing op de heidevelden toe, zeker nadat de gemeenschappelijke markegronden werden verdeeld. Een ander deel van de gemeenschappelijk gebruikte gronden is omgezet in landbouwgrond. Daarnaast werd er geïnvesteerd in de infrastructuur, onder meer door de aanleg van het Apeldoorns Kanaal en de lokaalspoorlijn Apeldoorn-Vaassen.De verharding van bestaande en de aanleg van nieuwe wegen zette door in de twintigste eeuw. De bebouwing breidde zich uit, vooral tussen Wenum en Apeldoorn, en er werden recreatieve voorzieningen.

Publicatie

Adriaan Haartsen, Ben Olde Meierink en Klaas Jan Wardenaar, 2010. Cultuurhistorische analyse van het plangebied Wenum-Wiesel, gemeente Apeldoorn. Lantschapsstudies 106.