Opdrachtgever: Gemeente Culemborg Uitgevoerd door: Lantschap in samenwerking met Bureau voor Bouwhistorie en Architectuur-geschiedenis (BBA) en Optifield

Toelichting

De gemeente Culemborg herbergt belangrijke cultuurhistorische waarden. Het patroon van dijken, kaden en weteringen getuigt van de omgang met het water, zowel de bescherming tegen overstromingen van de Lek en de Linge als de beheersing van het polderwater. In de historische binnenstad vertellen de structuur van straten en grachten en de vele historische panden het verhaal van de ontwikkeling van de stad. De ligging aan de Lek was van groot belang voor de Culemborgse vissers en schippers. In het landelijke gebied zijn de sporen van de middeleeuwse ontginningen nog duidelijk in de percelering, wegen, waterlopen en het bebouwingspatroon te herkennen. Aan dit agrarische landschap zijn twee belangrijke aspecten toegevoegd. Ten oosten van de stad hebben de heren en graven van Culemborg zich nadrukkelijk met de inrichting van het landschap bemoeid, wat onder meer tot de bijzondere lanenstructuur van de dreven en het Rondeel heeft geleid. In het westelijke deel van de gemeente ligt een gaaf bewaard gebleven deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

In de twintigste eeuw is de stad sterk gegroeid en heeft zich over grote delen van het landelijke gebied uitgestrekt. In de nieuwe wijken zijn oudere elementen opgenomen, waardoor het oude cultuurland-schap als het ware door de nieuwbouw heen ‘schemert’.

Ten behoeve van de cultuurhistorische waardenkaart zijn de –  vanuit de optiek van de historische bouwkunde, de historische stedenbouw en de historische geografie interessante – objecten en structuren geïnventariseerd en gewaardeerd. Samen met de reeds vervaardigde archeologische waardenkaart zijn hiermee alle cultuurhistorische waarden in de gemeente in kaart gebracht. Het onderzoek was bedoeld om de gemeente een kader te bieden bij het beoordelen van aanvragen van bouw- en omgevingsvergunningen. Daarnaast vormt de cultuurhistorische waardenkaart een bouwsteen voor nieuwe bestemmingsplannen, in eerste instantie voor het bestemmingsplan buitengebied dat in de loop van 2012 tot stand moet komen. De kaart en de achtergrondinformatie vormen een wezenlijke onderlegger voor het cultuurhistorische beleid van de gemeente. Ze kunnen tevens een welkome input leveren voor educatie en toerisme.

De meubelfabriek Van Gaasbeek en Van Tiel is een waardevol industrieel complex

Culemborg

De cultuurhistorische waardenkaart bestaat uit drie onderdelen: de kaart, de catalogus en de beschrijving. De kaart is een interactief GIS-bestand waarin de belangrijke cultuurhistorische elementen en structuren zijn ondergebracht. Het GIS-bestand correspondeert met de catalogus. Dit is een Excelbestand waarin alle cultuurhistorisch waardevolle objecten zijn ondergebracht. In de catalogus kunnen selecties gemaakt worden zodat bijvoorbeeld alle boerderijen, of alle waterstaatkundige objecten zichtbaar kunnen worden op de kaart. Daarnaast biedt het GIS-bestand de mogelijkheid koppelingen te maken met andere GIS-matige informatie, zoals de kadasterkaart, de bodemkaart, de hoogtekaart of de kaart met de Ecologische Hoofdstructuur.

De catalogus bestaat uit een Exceltabel waarin de circa 300 geïnventariseerde objecten zijn opgenomen. De elementen en structuren vormen de rijen in de tabel, terwijl verticaal (in de kolommen) de eigenschappen zijn weergegeven.

De beschrijving is een verhandeling over de geschiedenis van de stad en het landelijke gebied van Culemborg, voor zover dat van belang is voor het huidige landschap. Hierin zijn de natuurlijke wordingsgeschiedenis, de ontginningen, het waterbeheer en de andere landschapsvormende factoren beschreven. Tevens is het Culemborgse landschap op twee niveaus gewaardeerd: de gemeente als geheel (als onderdeel van het grotere geheel van het rivierengebied) en de deelgebieden.

Detail van de kaart van de Graafschappen Buren en Culemborg van Jacob Perrenot uit 1761. Bron: Gelders Archief

Publicatie

Adriaan Haartsen & Ben Olde Meierink (red), 2013. Cultuurhistorische waardenkaart van de

gemeente Culemborg. Lantschapsstudies 125.