Opdrachtgever: Provincie Gelderland Uitgevoerd door: VISTA landscape and urban design & Lantschap

Toelichting: Ecologische verbindingszone Tongeren

Tongeren en Wissel maken deel uit van de ecologische verbindingszone Wisselse Poort. Het plangebied vormt een waardevol overgangsgebied tussen de hoge gestuwde delen van de Veluwe en de laaggelegen voormalige broek- en moerasgebieden in het oosten. Het natuurlijke landschap heeft een sterke west-oost oriëntatie door de beekdalen en de zwak glooiende dekzandruggen. De beken ontspringen aan de rand van de stuwwal in natte terreinen en voormalige veengebieden waar kwelwater van de hogere gronden aan de oppervlakte kwam.

De Wisselse Enk ten zuiden van de buurtschap Wissel

Het watersysteem van het onderzoeksgebied, ingetekend op de Topographische en Militaire Kaart van het Koningrijk der Nederlanden, ca 1840. Ten behoeve van de watermolens is het natuurlijke afwateringssysteem sterk gewijzigd. Ten noorden van Wissel lijkt de structuur van beken en sloten te wijzen op vloeiweiden

De beken stroomden verder in oostelijke richting en verloren hun water in de broek- en moerasgebieden in het oosten, later in de Grift. De mens heeft ingespeeld op de natuurlijke terreingesteldheid door langs de beken akkercomplexen (Burgerenk, Wisselse Enk, Zuukerenk) en graslanden aan te leggen. Op de hoger gelegen terreinen en de grindrijke bodems lagen uitgestrekte heidevelden. De enk van Tongeren kwam tot stand op de flank van de stuwwal. De beken zijn van cruciale betekenis geweest in de ontwikkeling van het landschap. Ze hebben de inrichting en het bodemgebruik van het agrarische landschap bepaald. Daarnaast speelden ze een grote rol doordat ze de energie leverden voor de watermolens die al vanaf de zestiende eeuw in het gebied hebben gefunctioneerd. Om de waterkracht optimaal te benutten zijn omvangrijke werkzaamheden uitgevoerd.

De beken werden in westelijke richting verlengd door sprengkoppen te graven. Delen van de beeklopen zijn verlegd of van kades voorzien om een zo groot mogelijk hoogteverschil bij de molens te realiseren. Molenvijvers zijn aangelegd om droge periodes te overbruggen. Het landschap heeft een belangrijke cultuurhistorische gelaagdheid die als uitgangspunt wordt gebruikt bij de inrichting als ecologische verbindingszone.

Publicatie

Klaas Jan Wardenaar en Adriaan Haartsen, 2011. Cultuurhistorische en ecologische analyse van Tongeren-Wissel, onderdeel van de Wisselse Poort. Rapport VISTA landscape and urban design.

De Zuuker korenmolen met twee raderen. Gerestaureerd in 1990 en 2000 door de Veluwse Machine Industrie (VMI)